Arap bölünmesinin nedenlerini ilk kez ele almıyoruz. Her şeyden önce, okuyucuya bu gazetede geçen yıl 10. sayıda yayınladığımız Devletler Arası Anlayışlar Yoluyla Arap Birleşmesi Kimerası makalesini hatırlatmalıyız. Ürdün’deki anti-monarşist hareket birkaç gün önce kan dökülerek sona ermişti. Bu olayların nasıl geliştiğini hepimiz hatırlıyoruz. ABD VI. Filosu ve çöl kabileleri tarafından desteklenen Amman despotunun elde ettiği başarı. Filo ve çöl kabileleri tarafından desteklenen Amman despotunun Mısır destekli pan-Arap hareketine karşı elde ettiği başarı, Arap monarşileri (Ürdün ve onunla birlikte Irak ve Suudi Arabistan) ile İslam’da Nasırcı ajitasyona öncülük eden cumhuriyetler (Mısır ve Suriye) arasında açık bir bölünmeye yol açtığı için Ürdün’ün iç siyasetinde bir dönüm noktasına işaret etmekle kalmadı.

Son Bölünme

Ürdün krizi sırasında belirlenen bölünme, son günlerde Mısır ve Suriye’yi birleştiren Birleşik Arap Cumhuriyeti’nin ilan edilmesiyle tamamen belirgin hale geldi. Bu durum hemen Irak ve Ürdün’ün birleşmesinden doğan Arap Federasyonu ile karşılaştırıldı. Orta Doğu’daki olayları takip edenler için yeni anayasal buluşlar beklenmedik değildir. Bunlar Arap bölünmesinin her zamankinden daha şiddetli ve acımasız bir şekilde devam ettiğini teyit etmektedir.

Arapların devletler arası mutabakat yoluyla birleşmesi boş bir hayal olmaya devam ediyor. Bunu gerçekleştirmek için farklı yollar izlemelidir; mevcut kurulu düzendeki değişikliklere değil, tam tersine onun tamamen yıkılmasına dayanmalıdır. Yani devrimci yolu takip etmelidir. Önemli olan, hangi siyasi hareketin Arap devrimine liderlik etme gibi muazzam bir görevi üstlenebileceğini görmektir. Ancak, en azından şimdilik, Asya ve Afrika’nın Arapça konuşan halklarının devlet olarak birleşmesinin gerçekleşmesini engelleyen tüm tarihsel nedenleri incelemek gerektiğinden, bu konuyla ilgilenemeyiz.

Bu birkaç satırda böylesine etkileyici bir çalışmayı tüketmek, hatta tüm planını ortaya koymak gibi bir iddiamız yok, ancak sadece onunla bağlantılı olan çok büyük sorunlarla kesin bir şekilde bile olsa ilgilenmek istiyoruz.

Her şeyden önce, soru nasıl sorulmalıdır? Bunun ancak şu terimlerle yapılabileceğini düşünüyoruz: "Bir Arap ulus-devletinin oluşumunu engelleyen, günümüzün yapay Arap devletlerinin alçakça alt-milliyetçiliğinin devamını teşvik eden ve Fas’tan Mısır’a kadar Kuzey Afrika’da ve Sina Yarımadası’ndan Basra Körfezi’ne kadar Batı Asya’da yaşayan halkları birbirinden ayıran dil, ırk ve gelenek ortaklığından kaynaklanan birleştirici eğilimlere ters yönde hareket eden tarihsel faktörler nelerdir?"

Bu soruyu, Arap dünyası olarak adlandırılan bölgeyi parçalayan bölünmenin tüm nedenlerini kapitalist emperyalizme bağlayarak yanıtlayabileceklerini düşünenler, olguya eksik bir bakış açısı getirmektedirler. Arap ulusunun bölünmesinin ve "balkanlaşmasının" emperyalizm ortaya çıkmadan çok önce gerçekleştiği düşünülürse bunun nedeni daha iyi anlaşılabilir.

Gerçekten de, Muhammed’in toplumsal dini devriminin bir sonucu olarak Arabistan’dan çıkan ve Asya ve Afrika’daki bugünkü yerlerini fetheden eski kabileler, kan ve kültür bağlarına rağmen pratikte bir ulus oluşturmayı başaramadılar. Sadece kısa bir süre için Halifelik, geniş İslam imparatorluğu üzerinde merkezi bir gücün otoritesini empoze etmeyi başardı. Dolayısıyla Arapların bölünmüşlüğünün emperyalist tahakkümün bir etkisi olduğunu söylemek doğru değildir. Bunun yerine, emperyalist tahakkümün tam da 10. yüzyıldan beri Arapların birleşmesini engelleyen güçlü tarihsel faktörleri istismar ederek amaçlarına ulaşabildiği doğrudur.

Başka bir deyişle, Arapların kapitalist emperyalizme tabi olmalarının doğrudan nedenini açıklamak için, farklı büyüklükte ama emperyalist sömürü ve baskının pençesinden kurtulmak için eşit derecede güçsüz olan çok sayıda Arap devleti ve devletçiğinin varlığında kendini gösteren iç çatışmaya başvurmalıyız. Ancak bu bölünmüşlüğü yalnızca emperyalist müdahaleyle açıklamak totolojiye düşmek olacaktır. Aslında Arapların bölünmesinin nedenleri Müslümanların fetih destanıyla yakından bağlantılıdır.

Geçmiş Döngü

Kuran’da kodlanan Muhammedilik, Mekke’de hüküm süren güçlü ticaret oligarşisine karşı ayaklanan, normal zamanlarda sığır yetiştiriciliğine olduğu kadar akıncılığa da adanmış göçebe çöl halklarının toplumsal devriminin ideolojisiydi. Sığır çobanları -Bedeviler- ve küçük çiftçiler, Muhammed’in tebliği sırasında Arap Yarımadası sakinlerinin ezici çoğunluğunu oluşturuyordu. Bunların üzerinde, Kızıldeniz’deki deniz ticaretini ve iç bölgeleri kıyıdaki limanlara bağlayan kervan taşımacılığını tekellerinde tutan Mekkeli tüccarların sınıfsal egemenliği vardı; Avrupa ve Asya’dan gelen ticaret akımlarının Sina boyunca karadan birleşmesini bile işletmiyorlardı. Kuraklık sürülerini yok ettiğinde göçebe kabilelerin fahiş fiyatlarla satın almak zorunda kaldıkları gıda maddeleri hariç, tüm zenginlik onların elinde toplanmıştı. Devrimler tarihinde sık rastlanmayan bir örnek olan Muhammed, Hicret’e kadar güçlü Kureyş kabilesinin varlıklı bir tüccarı iken egemen sınıftan devrimci kampa iltica etti. Gerçekleştiği özel tarihsel koşullar nedeniyle, Muhammed devrimi ancak Bedevi yağmasının kolektif boyutlarda bir uygulaması, yani servetin kamulaştırılmasının daha düşük bir biçimi olabilirdi. İslami "kutsal savaş" aslında tefeciliğe ve servet kibrine karşı toplumsal bir savaştı. Ancak toplumsal savaştan zaferle çıkan devrim, amaçlarına ancak Roma İmparatorluğu’nu deviren barbar fatihlerin Avrupa’da yaptığı gibi kendisini tarımsal bir feodalizme dönüştürmesi koşuluyla ulaşabilirdi. Büyük bölümü çöl olan ülkenin doğal koşulları buna engel oldu. İslam tarihinde çöl önemli bir rol oynar, bu da bazılarının ifade ettiği gibi halkların "kaderlerini şekillendiren" şeyin maddi koşullar olduğunu kanıtlar.

Araplar arasında iç savaşın fitilini ateşleyen devrim, İslam orduları "Peygamber "in önderliğinde atalarının vatanı olan Arabistan’ı fethedip birleştirdiğinde de durmadı. Ganimetten dışlanan çok sayıda ilk kez devrimci savaşçı ve yeni din değiştirenler olduğu için hedeflerine içeride ulaşamadığından, komşu devletlerin sınırlarını zorlamak için bir oyundu. Böylece Muhammed’in "kutsal savaşı", onun halefleri olan Halifelerin yönetiminde barbar istilası biçimini aldı; bu istila aceleci ve karşı konulmazdı çünkü yoluna ezilen ve sömürülen herkesi katıyordu. Bunlar, mütevazı ve yoksullara seslenen ve zenginleri ve tefecileri kıyamet lanetleri ile geri püskürten kışkırtıcı bir devrimci ideoloji olan yeni dine hevesle dönüştürüldü.

Bu muazzam toplumsal patlama, Roma’nın Batı’da zaten yerine getirdiği işlevi Doğu’da "barbarlara" karşı geleneksel olarak sürdüren iki büyük İmparatorluğu, yani Bizans İmparatorluğu ve Sasani Pers İmparatorluğu’nu hızla istila etti ve sular altında bıraktı. Gerçek "halkların hapishaneleri" ve en iyi sınıf egemenliğinin koltukları, Müslüman fethine boşuna karşı çıktılar. Güçlü ve eski ama muhafazakâr devletlerin, kendilerini harekete geçiren devrimci öfke tarafından yenilmez kılınan, yeni veya hatta yeni oluşmakta olan diğer devletler tarafından nasıl bükülebileceğinin müthiş bir örneği!

Sadece birkaç yıl içinde, Muhammed’in ölüm tarihi olan 632’den 720’ye kadar, Müslüman fethi çok geniş bir alana yayıldı. Sind’den (bugünkü Pakistan’ın güneydoğu bölgesi) Pireneler’in ötesine kadar uzandı. Pers Sasani imparatorluğu onun tarafından yıkılmıştı; Bizans imparatorluğu büyük ölçüde sakatlanmıştı. Küçük Asya, Suriye, Filistin, Roma Mısır’ı ve Mağrip Bizans’a kaptırılmıştı. İspanya’daki Vizigot monarşisi silinip yok oluyor, Amuderya’ya kadar bugünkü Irak ve İran’ı kapsayan asırlık Sasani imparatorluğu gürültüyle çöküyor ve Bağdat gibi kadim şehirleri Kuran’ın yeni medeniyetinin merkezleri haline geliyordu. Muazzam bir devrim dünyayı dönüştürüyordu. Bunun üzerine düşündüğümüzde, Arapların, muhteşem fatihlerin, kendileri için bir ulus-devlet yaratmadaki yetersizlikleri daha da şaşırtıcı görünmektedir.

Bu açıdan Araplar belki de fetihçi halklar arasında benzersiz bir durumu temsil etmektedir. Örneğin Moğollar, Müslüman imparatorluktan çok daha büyük imparatorluklar kurmayı başardılar, ancak fethettikleri toprakları kısa süreliğine işgal ettiler ve sonunda kendi ana vatanlarına geri çekildiler ya da yerli halklar tarafından etnik olarak emildiler. Öte yandan Araplar, boyun eğdirilmiş halklara kendilerini kabul ettirmeyi, hatta fethedilen bölgeleri kendi ana vatanlarına dönüştürmeyi başardılar; ancak barbarca tikelciliklerini aşma ve kendilerine birleşik bir siyasi alay, bir ulus-devlet verme girişimlerinde tamamen başarısız oldular. Bu, bugün gördüğümüz gibi, Afrika ve Ortadoğu’nun tarihsel gelişimini muazzam ölçüde geciktirecekti.

Gerçekte, akkor halindeki İslam dünyasında üniter eğilimin hakim olacağının görüldüğü bir dönem vardı ve bu dönem Halifeliğin Emevi hanedanının eline geçtiği dönemdi (660-750). Onların yönetimi altında İslam en geniş topraklarına ulaştı ve ardından önlenemez düşüşüne başladı. Emeviler, Kur’an’ın siyasi ortodoksluğundan biraz uzaklaşarak, yüzyıllardır çölde dolaşan ve doğa güçlerinin uyguladığından başka her türlü kısıtlamaya isyan eden göçebe kabileden başka bir toplumsal bir arada yaşama biçimi bilmeyen bir halkın geleneklerinde derin kökleri olan ayrılıkçılığı tasfiye etmeye çalıştılar. Bu, zar zor taslağı çizilmiş bir deneydi. İktidar merkezinin geniş imparatorluk üzerinde düzenli bir kontrole sahip olmasını sağlayacak askeri ve sivil bir bürokrasiye dayanan ulusal, mutlak ve kalıtsal bir monarşinin büyük siyasi tasarımı sefil bir şekilde başarısız olacaktı. Atavik Bedevi anarşizminin güçleri, merkeziyetçi ve ulusal eğilimlere üstün gelecekti. İçten kolektivist, dıştan anarşik olan ilkel kabile komünalizmi, koyun ve deve çobanları, kervanların ve köylü köylerinin amansız yağmacıları olan çöl göçebelerinin Mekke’nin tüccar aristokrasisini alt etmesini sağlamıştı. Muhammedî devrime fanatik bir inanç ve inanılmaz bir cesaret sağlamıştı. Ancak İslami milisler Arabistan’dan çıkıp muazzam imparatorluğu fethettiğinde, ona sürekliliğini sağlayacak bir siyasi yapı kazandırmak söz konusu olduğunda olumsuz bir şekilde işledi.

Bazıları ilkel Bedevi komünizmine bazı olumsuz etkiler atfetmemize hayret edebilir. Ancak Marksistler için komünizm, övgüden başka bir şeyin yöneltilemeyeceği bir put değildir. İnsan türünün varoluşunun hayvani durumundan çıkışını işaret eden ilkel bir komünizm vardır ve bu nedenle ölçülemez öneme sahip bir devrimdir, belki de tüm devrimlerin en büyüğüdür. Antropoidler birleşerek insan oldular. Marksizm ilkel komünizme bundan daha büyük bir saygı gösterebilir mi? İlkel komünizm ile modern komünizm arasında var olan ve var olmaya devam edecek olan her şey, Marksist için, türün varoluşundaki rezil ama gerekli bir parantezdir.

Şiiler ve Sünniler arasındaki, yani Peygamber’e Mekke’den Medine’ye hicretinde eşlik eden Muhammediliğin eski muhafızları ile yenilikçiler arasındaki yıkıcı bölünme, Arap ulus-devletinin hala kırılgan olan yapılarını sonsuza dek çökertecekti. 745’te Emevîleri kovarak halifeliği ele geçiren Abbasi hanedanı, çok geçmeden çok fazla güce sahip feodal monarşilerin safına ve herhangi bir etkili otoriteden yoksun feodal beylerin uzaklığına indirgendi. Halife, neredeyse zamansal güçten yoksun, sadece İslam dininin başı mertebesine indirildi. İmparatorluğun parçalanması hızlı ve onarılamaz bir şekilde gerçekleşti. Hanedan kargaşasından birkaç yıl sonra, kazanan tarafın intikamından kaçan Emevi sürgünleri Hispanya’ya sığındı ve orada bağımsız bir emirlik kurdu. Daha sonra Mağrip ve Mısır da Bağdat hükumetinden fiilen bağımsız hale geldi. Yüzyılın başına gelindiğinde, çözülme tamamlanmıştı. Halifelik, doğrudan olmasa bile sadece Irak’ı yönetmeye indirgenmişti; İslam az çok bağımsız çok sayıda hanedan arasında bölünmüştü; Arap ulus-devleti bir hayalden öteye gidemiyordu.

Avrupa’da kurulmakta olan ulusal monarşileri örnek alan bir Arap ulus-devletinin olmayışının muazzam öneme sahip tarihsel sonuçları oldu. Sağlam bir şekilde inşa edilmiş bir Arap ulus-devletinin Haçlı Seferlerinin getirdiği zaferleri engelleyebileceğini düşünmek kolaydır. Avrupa o dönemde Afrika üzerinde üstünlük kurmamış mıydı? Haçlı ordularının Arap gücüne indirdiği darbelerin Moğolların yıkıcı istilasına ve daha sonra Osmanlıların fethine zemin hazırladığını düşünürsek, Arapların birleşememesinin üç kıtanın tarihi üzerindeki olumsuz etkilerini tam olarak görebiliriz. Varsayım alanından çıkıp tarihsel zeminde kalmak istediğimizde, Arapların tarihsel döngüsünün incelenmesinden neredeyse apaçık görünen bir sonuç ortaya çıkmaktadır. Bir ulus-devlet kuramadıkları için, Araplar fatihlerden fethedilenlere dönüştüler ve tarihsel ilerlemeden koptular, yani Avrupa devletleri sonsuza dek bundan kurtulmaya ve böylece dünya üstünlüğünü elde etmeye hazırlanırken feodalizmin derinliklerinde kalmaya mahkum edildiler.

Arapların emperyalist egemenliğin boyunduruğu altına girmesinin tarihsel nedenlerini artık kolayca açıklayabiliriz. Yani, Arapların emperyalist sömürünün devam etmesinin koşulu olan bölünmüşlük ve güçsüzlük halini sürdürmelerinde iki nedenin bir araya geldiğini biliyoruz: içeride yüzyıllardır süregelen muhafazakar gelenekler, dışarıdan gelen yabancı müdahaleler. Bu siyasi olarak ne anlama geliyor? Bu, Arap dünyasının iki yönlü bir mücadelenin muazzam görevini üstlenmesi gerektiği anlamına geliyor: sosyal devrim ve ulusal devrim; modası geçmiş gelenekleri aktaran gerici sınıflara ve yabancı işgalcilere karşı isyan. Arap birliğinin Atlantik Okyanusu’ndan Basra Körfezi’ne kadar zafere ulaşmasını ancak bu iki kampta da kazanılacak bir zafer sağlayabilir.

Emperyalizmin Oyunu

İzlenen yol takip edildiğinde, Arapların "balkanlaşması" en uç sonuçlarına ulaşacaktır. Araplar kendilerini prefabrik devletler, yani emperyalizm ve onun ajanları tarafından üretilmiş devletler, iç karartıcı sefaletten bıkmış, aşılmaz iktidarsızlıktan cesareti kırılmış ve beyhude varlıklarını iç çatışmalarda tüketecek devletler içinde giderek daha fazla duvar öreceklerdir. Şu anda Araplar arasında kaç tane blok olduğunu söylemek mümkün değil. Diğer devletlerin katılımı için yarışan iki rakip federasyona (Suriye-Mısır Yemen’in oyunu almayı başardılar, Irak-Ürdün hala Basra Körfezi sultanlıklarına kur yapma aşamasındalar) katılma ve karşı çıkma tehdidinde bulunuyorlar! -V. Muhammed ve Burgiba tarafından savunulan ve bağımsızlığını kazandığında Fas, Tunus ve Cezayir’i içermesi beklenen Mağrip Federasyonu. Ancak Burgiba’nın Nasır karşıtı konuşmalarından, planlanan federasyonun Batı lehine ve pan-Arabizme karşı olduğu zaten bilinmektedir. Suudi Arabistan, Lübnan ve Libya gibi Arap Birliği’ne bir kez (neden hala ayakta tutuyorlar ki?) ve Dışişleri Bakanlığı’na iki kez gülümseyen ikili devletleri de saymak gerekir.

Ancak emperyalizm rahat bir uyku çekmiyor. "Rus tehlikesi "nin telaşla dile getirilmesi, Ortadoğu ve Mağrip’teki "Rus sızması "nın romantize edilmesi gerçek korkuyu gizlemeye hizmet ediyor. Avrupa burjuvazilerinin ve onlarla birlikte ABD emperyalizminin asıl korktuğu şey, Arap birleşme hareketindeki gerçek ilerlemedir. Üniter bir Arap devletinin kurulmasının yaratacağı muazzam sonuçları bir düşünün. Bu, sadece Arap Afrikası’nda değil, aynı zamanda Siyah halkların yaşadığı ve derin isyan ürpertileriyle dolu kıtanın geri kalanında da sömürgeci egemenliğin sona ermesi anlamına gelecektir. Egemen sınıfın kendisi için ürettiği mitler, ezilen sınıfların zihinlerine mevcut düzene karşı mücadelenin anlamsızlığı ön yargısını aşılamayı amaçlamaktadır. Peki, beyaz ırkın üstünlüğü mitinin çöküşünün yaratacağı devasa devrimci kapsamı kim ölçebilir?

Parçalanmış, aşağılık hanedan meseleleriyle bölünmüş, petrol karlarından büyük dilimleri gönüllü olarak veren yabancı kapitalist tekellerin alçakları tarafından canlı canlı yutulan, emperyalizmin ölümcül askeri ittifaklarına karışmış Arap devletleri, emperyalizmlere korku salmamakla kalmıyor, onların şeytani oyunlarında piyon olarak hizmet ediyor. Peki ya Araplar, intihara meyilli bölünmüşlüğün üstesinden gelerek, Arap halklarının yaşadığı tüm Afrika ve Asya topraklarını kapsayan bir ulus-devlet kurmayı başarsalardı? Sadece Afrika’nın tamamının uyanışını mı elde edecektik? Hayır, komünist devrim alanında mücadele eden bizler, çok daha fazlasını elde edecektik. Eski Avrupa’nın, kırk yıldır emperyalist savaşın ve karşı-devrimin tükenmez yatağı olan, gericilik ve az ya da çok gizlenmiş faşizmle yoğrulmuş bu vıcık vıcık, yozlaşmış, ölümcül burjuva Avrupa’nın nihai, itiraz edilemez ölüm fermanına tanıklık etmeyi elde edeceğiz.

Bu nedenle Arap ulusal devriminden yanayız. Bu nedenle, ya açıkça ayrılıkçı ve gerici amaçlar güden (Ortadoğu monarşileri) ya da yüzeysel reformizmi ve Batı ile işbirliğini hedefleyen (Burgiba, V. Muhammed) Arap devletlerinin yöneticilerine karşıyız. Moskova komünistlerinin yaptığı gibi Nasır’ın pan-Arap hareketini kayıtsız şartsız destekleyemeyiz, çünkü içinde ustaca demagojik oyunlarla boş yere gizlenmiş çok fazla gerici balast vardır. Ulus-devlet onlar tarafından kurulmayacaktır. Her biri İslam’ın savunucusu olarak poz vermeyi seviyor ama onların İslamcılığı, Katolik Hristiyanlığın yer altı ajitatörlerinin karşısında konumlanması gibi Muhammed’in yoldaşlarının karşısında konumlanıyordu.